Mineraller: İnsan vücudunda belli başlı Ca, Fe, P, Mg, Na, K, I, F gibi mineraller bulunur. 70 kg’lık bir insanda ortalama 3 kg mineral bulunur. Suda çözünmüş olarak veya yiyeceklerle vücudumuza alınırlar.
Minerallerin başlıca özellikleri ve görevleri:
-İnorganik bileşiklerdir.
-Hücresel solunumda enerji elde etmek için kullanılamazlar.
Kemosentez olayında, demir (Fe2+) kimyasal enerji elde etmek için kullanılabilmektedir.
-Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılıp düzenleyici işlev görürler.
-Hidroliz (sindirim) olmazlar.
-Sindirilmeden kana karışırlar.
-Hücre zarındaki porlardan geçebilirler.
-Tüm canlılar tarafından dışarıdan hazır alınır.
-Kanın ozmotik basıncını düzenler.
-Minerallerin görevleri kendilerine özgüdür. Bir mineralin eksikliği bir başka mineral ile giderilemez.
-Vücuda fazla alınmasının zararları vardır. (Mesela zehirlenme)
-İnsan vücudunda en fazla bulunan mineral kalsiyumdur.
İnsan vücudu en çok kalsiyum, sodyum, potasyum ve magnezyum tuzlarına ihtiyaç duyar. Mineraller hücrede protein, karbonhidrat, yağ gibi organik maddelere bağlı olarak bulundukları gibi hücrede tuz halinde de bulunabilirler.
-Bazı minerallerin canlılardaki görevleri:
Mineraller | Görevleri | Eksikliği/Fazlalığı |
Kalsiyum | Kemik ve dişlerin yapısına katılır, sinir ve kas fonksiyonları için gereklidir. Aktif taşımada, kanın pıhtılaşmasında görev alır. | Eksikliğinde kemiklerde yumuşama ve eğilmeler görülür. Kalsiyum, vücuda fazla alındığında böbrek taşı oluşumuna ve kireçlenmeye neden olur. |
Fosfor | Fosfor; nükleik asitler, ATP ve hücre zarının yapısına katılır. Kemik ve diş oluşumunda görev alır. | Eksikliğinde kemik ve diş gelişiminde problemler görülür. Fazlalığı kemiklerde kalsiyumun azalmasına neden olur. |
Potasyum | Kalp ritmini düzenler, asit-baz ve su dengesini ayarlar. Sinir hücrelerinde uyartı iletimi için gereklidir. | Eksikliğinde kaslarda kramp, kalp ritminde bozukluk, yorgunluk, hâlsizlik ayrıca sindirim bozuklukları görülür. Potasyum fazla alındığında ise böbrek ve kalp sorunları ile el ve ayakta karıncalanma meydana gelir. |
Demir | Alyuvarlarda bulunan hemoglobinin ve çizgili kaslarda oksijen depo eden miyoglobinin yapısına katılır. ETS elemanlarının yapısına katılır. | Eksikliğinde anemi (kansızlık), tırnaklarda çökme, bitki yapraklarında sararma gözlenir. Fazla miktarda alınması zehirlenmelerin yanı sıra hücrelerin erken yaşlanmasına ve damar sertliğine neden olur. |
İyot | Tiroit bezinden salınan tiroksin hormonunun yapısına katılır. | Eksikliğinde basit guatr hastalığı gözlenir. Çocukluk döneminde iyot az alındığında büyüme ve zekâ geriliği görülür. |
Flor | Diş sağlığının korunması için önemlidir. | Florun az alınması diş ve kemik gelişimini aksatırken fazla alınması dişlerde kalıcı sararmaya neden olur. |
Magnezyum | İnsanlarda kemik ve dişlerin, bitkilerde ise klorofilin yapısına katılır, birçok enzimin yardımcı kısmıdır (kofaktör). Kas ve sinir sisteminin çalışması için gereklidir. | Eksikliğinde sinir sistemi bozuklukları görülür. |
Sodyum | Asit-baz ve su dengesinin ayarlanmasında görev alır, kas kasılması ve sinir hücrelerinde uyartı iletimi için gereklidir. | Eksikliğinde iştah azalması ve kas krampları görülür. |
Fosfor | Nükleik asitler, ATP ve hücre zarının yapısına katılır. Kemik ve diş oluşumunda görev alır. | Eksikliğinde kemik ve diş gelişiminde problemler görülür. Fazlalığı kemiklerde kalsiyumun azalmasına neden olur. |
Klor | Mide özsuyu oluşumunda, asit-baz dengesinin sağlanmasında, hücre içi ve dışı su dengesinin ayarlanmasında görev alır. | Klor eksikliğinde sindirim sorunları ortaya çıkar. |
Kükürt | Bazı amino asitlerin sentezi için gereklidir. | Eksikliğinde deride solgunluk, fazlalığında ise alerjik rahatsızlıklar oluşur. |
Çinko | Bazı enzimlerin yapısına katılır. Ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirir. | Eksikliğinde; tırnaklarda beyaz lekeler, ciltte akne oluşumu, saç dökülmesi ve bağışıklıkta zayıflama görülür. Çinkonun fazla alınması; gözlerde ve ciltte sararmaya, baş dönmesine ayrıca yüksek ateşe neden olur. |
SORU 1. Minerallerin görev ve özellikleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) İhtiyaç halinde karaciğer tarafından sentezlenebilir
B) Kalp ritminin düzenler
C) Vücuttaki sıvı dengesini düzenler
D) Vücuttaki enerji üretimini düzenler
E) Kan basıncını düzenler
SORU 2. ……………, oksijen taşınmasında ve depolanmasında önemli rol oynar ve kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobinin ve kas hücrelerindeki miyoglobinin bir bileşenidir.
Noktalı yere aşağıdakilerden hangisi yazılırsa eksik bilgi tamamlanmış olur?
A) Mg B) Fe C) Cu D) Na E) Ca
SORU 3. Alınan bir besin öğesinin emilen ve vücudun yararlanabileceği miktarına biyoyararlılık adı verilir. Mineralin biyoyararlılığı çeşitli faktörlere bağlıdır. Mineral eksikliği yaşayan kişilerde emilim oranı daha yüksek iken, diyetteki bazı moleküller minerale kimyasal olarak bağlanarak mineralin biyoyararlılığını azaltabilir. Ayrıca, bir mineralin aşırı miktarda alınması, diğer minerallerin emilimini ve metabolizmasını etkileyebilir. Diğer taraftan, bir öğünde vitaminlerin bulunması, öğündeki minerallerin emilimini artırır.
Buna göre biyoyararlılık ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Ispanakta bulunan oksalik asit, mineralin biyoyararlılığını azaltabilir.
B) Diyette yüksek miktarda kalsiyum, fosfor, demir ve bakırın bulunması çinko emilimini azaltabilir.
C) C vitamini demir emilimini arttırabilir.
D) Demir ve kalsiyum yetersizliği olan kişilerde, bu minerallerin emilimi de artar.
E) Bitkisel kaynaklardan sağlanan mineraller, hayvansal kaynaklardan elde edilen minerallerden daha yüksek emilime sahiptir.
SORU 4. Minerallerin birçoğu, canlılarda çok önemli işlevlere sahip moleküllerin yapısına katılarak bu moleküllerin işlev kazanmasında etkili olabilmektedir.
Buna göre;
I. Miyoglobin yapısına katılma
II. Kanın pıhtılaşmasında görev alma
III. Tiroksin hormonunun yapısına katılma
görevleri verilen mineraller için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
I | II | III | |
A) | Kalsiyum | Demir | İyot |
B) | Demir | İyot | Kalsiyum |
C) | Demir | Kalsiyum | Iyot |
D) | Kalsiyum | Iyot | Demir |
E) | Demir | Kalsiyum | Flor |
SORU 5.
I. Demir | → Klorofil |
II. Magnezyum | → Hemoglobin |
III. Iyot | → Tiroksin hormonu |
IV. Kalsiyum | → Kemik |
Yukarıda verilen mineral-yapısına katıldığı madde eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) Yalnız IV C) III ve IV
D) I ve III E) I, II, III ve IV
CEVAPLAR ve ÇÖZÜMLERİ
1. Mineraller, tüm canlılar tarafından dışarıdan hazır alınır. Karaciğerde üretilemez. Cevap: A
2. Hemoglobin ve miyoglobin demirli proteinlerdir. Cevap: B
3. Parça dikkatlice okunursa, bitkisel kaynaklardan sağlanan minerallerin, hayvansal kaynaklardan elde edilen minerallerden daha yüksek emilime sahip olduğu ile ilgili bir bilgi bulunmadığı görülür. Cevap: E
4. I. Miyoglobin yapısına katılma:Demir
II. Kanın pıhtılaşmasında görev alma: Kalsiyum
III. Tiroksin hormonunun yapısına katılma: İyot
Cevap: C
5. Doğrusu;
I. Demir → Hemoglobin veya miyoglobin
II. Magnezyum → Klorofil
III. Iyot → Tiroksin hormonu
IV. Kalsiyum → Kemik Cevap: C